Doç.Dr. Adalet KUTLU
Celal Bayar Üniversitesi
Sağlık Bilimleri Fakültesi
Sağlık, uyum, denge ve ritimdir. Hastalık, uyum denge ve ritmin bozulmasıdır. Homeopati, sağlığı zihinsel, duygusal, enerjitik ve fiziksel boyutta sağlar. İyileşme, tam ve bütünlük halidir. Bu tam iyilik halini sağlamak için Homeopati kullanılabilir. Homeopati, sağlıklı insanda hastalık belirtileri oluşturabilen herhangi bir maddenin çok düşük dozları, hasta bir kişide o maddenin ortaya çıkardığı belirtilere benzer belirtileri ortadan kaldırıp iyileşme sağlar. Homeopati, doğal, bütüncül ve yan etkisiz bir iyileştirme bilim ve sanatıdır. Homeopati ilkeleri çerçevesinde; benzer benzer hastalığı iyileştirir, homeopatik remedi olabilecek maddenin sağlıklı insanda denenmiş olması, tek ilaç ve kişiye uygun en küçük dozdan başlanması yapılır. Homeopati’de amaç, dengeyi korumak ve canlının kendi doğasındaki iyileşme potansiyelini harekete geçirmektir. Homeopati ile ilgili yapılan bilimsel araştırmalarda genellikle sorulan araştırma sorusu ya da hipotezi, homeopatinin plasebo olup olmadığıdır. Homeopati’nin psikolojik telkine açık olmayan bebekler, komadaki hastalar ve hayvanlarda kullanımı plasebo olmadığının ifadesidir ve homeopatiyi deneyimleyen ve uygulayan homeopat hekim ve danışanların fiziksel sorunlardaki deneyimlerinin de dikkate alınması önemlidir (Kaya R).
Homeopati ile ilgili yapılan araştırmalar incelendiğinde; Homeopati ile ilgili Türkçe makalelerin oldukça az olduğu görülmektedir. Google Akademik’te “homeopati” anahtar sözcüğü ile girildiğinde deneysel çalışma çok az olmakla birlikte araştırmaların çoğunluğu veteriner hekimlikle ilgilidir. Veterinerlikte kullanılmasında yasal ve etik açıdan daha az sakıncalı bulunduğu için böyle bir sonuç söz konusudur denebilir (Kızıl Ö, Özyurtlu N).
Kutlu ve Gülşen’in homeopati kullanan danışanlarda yaşam kalitesi ve memnuniyetleri ile ilgili yapılan bir çalışmada; katılımcıların yaş ortalaması 42,71±10,68, %55,7’si 40 yaş üstü, %83,6’sı kadın, %85,2’si üniversite mezunu, %75,4’ü hem akut hem de kronik durumlarda homeopati kullandığını belirtmekte, %73,8’i Homeopati dışında başka ilaç kullanmadığı ve homeopatiden memnuniyet puanları 8,55±2,32 (10 üzerinden) olduğu bulunmuştur.
Homeopati ile ilgili yapılan çalışmalar genellikle homeopati ile ilgili durum saptaması ve tamamlayıcı tıp uygulamaları konusundaki görüşlerle ilgilidir. Genel olarak homeopati bilgisi, salgınlar ve Covid 19’da homeopatinin kullanımına ilişkin derleme çalışmaları da yer almaktadır. Servikal epitelyal neoplazi vakasının homeopati ile yönetimi sunumunun yer aldığı bir derlemede homeopatinin sağladığı sağaltım yer almaktadır. Homeopatinin Dünya’da ve Avrupa’daki durumu konusunda bir derleme ve homeopatinin diş hekimliğinde kullanımı ile ilgili bir tez çalışması yer almaktadır (Ağaoğlu A, 2019, Ağaoğlu ve ark.2020, Şan E,).
Kanıt temelli araştırma sonuçlarının sunulduğu Cochrane’de Homeopati ile ilgili beş sistematik inceleme ve metaanaliz yayımlanmıştır. Homeopatik Oscillococcinum'un yetişkinlerde veya çocuklarda grip ve grip benzeri hastalıkların önlenmesinde ve/veya tedavisinde plasebodan daha etkili olup olmadığını belirlemek için yapılan randomize kontrollü altı çalışmanın dahil edildiği: iki profilaksi çalışması (Rusya'da 327 genç ila orta yaşlı yetişkin) ve dört tedavi çalışması (Fransa ve Almanya'da 1196 genç ve yetişkin) bulunmaktadır. Araştırma raporlamasının genel standardı zayıf ve bu nedenle araştırmaların pek çok önemli metodolojik yönü net olmayan bias riskine sahip şeklinde yorumlanmıştır. Grip benzeri hastalıkların önlenmesinde Oscillococcinum® ve plasebonun etkileri arasında istatistiksel olarak anlamlı bir fark bulunmamış: risk oranı (RR) 0,48, %95 güven aralığı (CI) 0,17 ila 1,34, P değeri = 0,16. İki tedavi denemesi "düşük kaliteli" olarak değerlendirilmiş: Tedaviye başladıktan 48 saat sonra, plasebo ile karşılaştırıldığında Oscillococcinum® ile semptom giderme sıklığında %7,7'lik mutlak bir risk azalması bulunmuştur ( risk farkı (RD) 0,077, %95 GA 0,03 - 0,12); RR 1,86 idi (%95 GA 1,27 ila 2,73; P değeri = 0,001). Oscillococcinum'un kullanımının klasik homeopati ilkelerine uygun olmadığını ifade etmek gereklidir (Mathie ve ark).
Kassab ve arkadaşlarının kanser tedavisi yan etkilerini azaltmak için kullanılan homeopatik tedavilerinin sonuçlarının değerlendirildiği sistematik incelemede, bias olmadığı belirlenen iki çalışma faydalı gösterilmiştir: 254 katılımcılı biri radyoterapinin neden olduğu dermatitin önlenmesi için topikal calendula'nın trolamine üstünlüğü bulundu. Bias hatası riski belirsiz olmasına rağmen iki çalışmada pozitif ve diğer dört çalışmada negatif sonuçlar bildirilmiştir. Kullanılan homeopatik ilaçlara atfedilebilecek hiçbir ciddi yan etki veya etkileşim bildirilmemiştir. Bu incelemede, radyoterapi sırasında akut dermatit profilaksisi için topikal calendula'nın etkinliğini destekleyen ön veriler bulmuştur. Homeopatik ilaçların kanser tedavilerinin diğer olumsuz etkileri için etkili olduğuna dair ikna edici bir kanıt yoktur. Daha fazla araştırma gereklidir şeklinde ifade edilmiştir.
Hawke ve ark.larının çocuklarda solunum yolları enfeksiyonları-ÜSYE için oral homeopatik tıbbi ürünler veya kontrol tedavisi (plasebo veya geleneksel tedavi) alan 1813 çocuğu içeren toplam 11 çalışma, 251 çocuğu içeren üç yeni randomize kontrollü altı çalışma incelenmiş; beş çalışma, bir ila dört aylık tedaviden sonra ÜSYE'leri önleme üzerindeki etkileri araştırılmıştır. İki tedavi ve üç önleme çalışması, tedaviyi bireyselleştiren homeopatiyi içermektedir. Bias riskinin düşük olduğu değerlendirilen tüm araştırmalar, oral homeopatik tıbbi ürünlerden herhangi bir fayda göstermezken, belirsiz veya yüksek yanlılık riski taşıyan araştırmalar yararlı etkiler bildirilmiştir. Yalnızca araştırma metodolojisini dikkate alarak araştırma sonuçlarının değerlendirilmesine homeopatik tedavi ilkeleri ile uyumlu olmadığı sürece elde edilen sonuçlara temkinli yaklaşmak gerekli olabilir. Yani metodolojisi uygun görünen araştırmaların homeopatik mekanizma ve ilkelerine uyup uymadığı değerlendirilmelidir.
Peckham ve ark.larının irritable barsak-IBS sendromlu hastalarda homeopati kullanımı ile ilgili yaptıkları araştırmada, dört RKÇ (307 katılımcı) dahil edilmiştir. IBS semptom şiddeti skoru ile ölçülen IBS'deki genel iyileşme, yaşam kalitesi, karın ağrısı, dışkı sıklığı, dışkı tutarlılığı ve yan etkiler yer almıştır. İki çalışma, kabızlı IBS için klinik homeopati ile (homeopatik ilaç, asafoetida veya asafoetidaplus nux vomica) plasebo, başka bir çalışmada, kadın hastalarda IBS tedavisi için bireyselleştirilmiş homeopatik tedavi olağan bakımla karşılaştırılmıştır. Bir çalışma, IBS tedavisi için bireyselleştirilmiş homeopatiyi karşılaştıran RKÇ içermektedir. Bu incelemede değerlendirilen sonuçlar belirsizdir. IBS tedavisi için homeopati kullanılabilir. IBS için klinik ve bireyselleştirilmiş homeopatinin etkinliğini ve güvenliğini plasebo veya olağan bakıma kıyasla değerlendirmek için daha fazla yüksek kaliteli, yeterince güçlendirilmiş RKÇ'ler gerekli olduğu önerilmiştir.
McCarvey ve ark.larının kronik astımda homeopatik sistematik incelemesinde; toplam 556 kişiyle yapılan altı çalışma dahil edilmiştir. Bu denemelerin tümü plasebo kontrollü ve çift kör, değişken kalitedeydi. Sonuçların nicel olarak bir araya toplanmasını engelleyen farklı homeopatik tedaviler kullanılmıştır. Bu denemelerdeki standardize edilmiş tedavilerin, tedavinin bireyselleştirilme eğiliminde olduğu için homeopatik uygulamayı temsil etmesi olası değildir. Hiçbir çalışma, doğrulanmış semptom ölçeklerinde anlamlı bir fark bildirmemiştir. Çalışmalar arasında akciğer fonksiyonu açısından çelişkili sonuçlar ve bireyselleştirilmiş homeopatik uygulamanın hayati bir parçası olarak kabul edilen konsültasyonun yanı sıra ilacın etkisi ölçmek için sınırlı bir girişim olduğu bildirilmiştir.
Smith’in doğum sürecinde homeopati ile ilgili sistematik çalışmasında;iki çalışma 133 kadın yer almış, placebo kontrollü ve çift kör, kalite yüksek değil, bilgi ve randomizasyon metodu yetersiz bulunmuştur. Kontrol deney grubu arasında fark yok ve homeopatinin doğumda indüksiyon olarak kullanılmasında yeterli bulgu olmadığı şeklinde sonuç bildirilmiştir.
Wagenknecht ve arkadaşları onkoloji tedavilerinin yan etkilerine yönelik yapılan homeopatik tedavi sonuçları, 18 çalışmada 1352 hasta üzerinde değerlendirilmiştir. Mastektomili hastalardaki bu çalışmada yaşam kalitesi, yaşam süresi, genel sağlık, anksiyete, depresyon gibi parametrelerde bazı çalışmalarda homeopati lehinde anlamlı sonuçlar elde edilmiştir.
Chabanov ve arkadaşlarının enfekte endokarditle tedavi edilen bir hastanın vaka sunumu ve tedavi sürecinin yer aldığı çalışma da sonuçları itibariyle etkileyicidir.
Bopaiah ve arkadaşları Twitter’deki Covid19’da homeopati ile ilgili yapılan paylaşımları incelemişler ve %23’ünün negatif görüş içerdiği ve daha çok etkileşim aldığı belirlenmiştir. Olumsuz görüşleri daha fazla paylaşma eğilimin olduğu söylenebilir.
Pandemi döneminde Covid19’da Homeopati’nin kullanımı ve sonuçları ile ilgili ile ilgili birçok çalışma yapılmıştır.
Morais ve arkadaşlarının Covid 19’e karşı Homeopati ile ilgili inceledikleri makalelerde; homeopatik tedavilerin 19. yüzyılın büyük salgınları ve pandemileri sırasında başarılı bir şekilde kullanıldığı, SARS-CoV-2 enfeksiyonu olasılığını azaltmak/COVID-19’u tedavi etmek için; Arsenicum album 30, Bryonia alba, Rhustoxiodendron, Aconite, Belladonna, Bignonia sempervirens ve Eupatorium perfoliatum gibi COVID-19 için potansiyel homeopatik terapötik yaklaşımlar tanımlanmıştır. Bu remediler, hem önleyici hem de semptomatik tedavi olarak kullanılabilir, uygun doz ve tedavi süresini değerlendirmek gerektiği belirtilmiştir. Homeopatik materia medica'da açıklanan patogeneze göre, China officinalis 6CH, mevcut pandemi ile ilişkili semptomlar için potansiyel bir tedavi olarak tanımlanmıştır. Pulmoner evredeki akut semptomların tedavisi için, Ferrum phosphoricum 6CH, Gelsemium 6CH, Justicia adhatoda 6CH, Carbo vegetabilis 6CH ve Polygala senega 6CH, ağız boşluğunun hijyeni ve dezenfeksiyonu için Calendula officinalis 2DH, günde üç kez gargara önerilmiştir.
Aynı çalışmada, 178 COVID-19 (hafif semptomlar) hastasının retrospektif bir kohort çalışması, 138 homeopatik ilaç reçete edilmiştir; en sık Bryonia alba (46/138 = %33,3), Arsenicum album (25/138 = %18,1), Pulsatilla nigricans (19/138 = %13,8), Nux vomica (11/138 = %8), Rhustoxicodendron (10/138 = %7,2) ve Gelsemium sempervirens C30 (8/138 = %5,8)’dur.
Başka bir çalışmada, Bryonia alba ve Gelsemium sempervirens'in Hong Kong'da hafif COVID-19 vakaları için en sık reçete edilen homeopatik ilaçlar olduğu bildirilmiştir.
Morais ve ark.ları, Savera ve ark. ve Manchanda ve ark. yaptıkları çalışmada, COVID-19 için en sık reçete edilen homeopatik ilaçların Bryonia alba, Phosphorus, Arsenic album, Gelsemium sempervirens ve Pulsatilla nigricans olduğunu bildirmişlerdir.
Ayrıca Clapers ve ark.’nın da, İspanya'da 22'si eşlik eden hastalığı olan 103 hafif- orta derecede COVID-19 hastasıyla ilgili en sık reçete edilen ilaçlar; Bry, Ars, Phos ve Gels, “iyi yanıt” en yüksek olan remediler Sulfur (6/6=%100), Pulsatilla (4/5=%85) ve Bryonia alba (21/29 = %72)dır. Homeopatik tedaviden sonra iyileşmeyi tamamlama süresi 3,5 ila 14,4 gün arasında değişmekte ve 200c potensi ile en hızlı tam iyileşme ve remediyi en az değiştirme ihtiyacı bildirilmiştir.
En az bir virüs vakasına maruz kalan bir karantina popülasyonunda homeopatik ilaçların COVID-19'u önlemedeki etkinliğini araştırmak için randomize, çift kör, plasebo kontrollü 13 çalışma yapılmıştır. Toplam 2233 denekten Bryonia alba veya CVN01 nosode almak üzere randomize edilenlerde laboratuvar tarafından doğrulanmış COVID 19 insidansı daha düşük (sırasıyla 4/310 ve 5/312), daha kısa hastalık süresi (medyan 7,5'e eşittir) ve 5 gün) ve plasebo alanlara göre daha az hastaneye yatış vakası (13/330; 12 gün) bulunmuştur. Arsenicum album 30c (7/311; 10 gün), Camphora 1M (12/315; 13 gün) veya Arsenicum album 30c, Gelsemium sempervirens 30c ve Influenzinum 30c (18/655; 9.5 gün) kombinasyonu alan denekler plasebodan istatistiksel olarak anlamlı bir fark gösterilmiştir.
Nayak ve arkadaşlarının Hindistan'ın yedi şehrinde 19 32.186 kişiyi kapsayan prospektif, çok merkezli, topluluk temelli kohort çalışmasında, Arsenicum album 30C uygulamasının COVID-19 oluşumunu azaltabileceğini ve koruma sağlayabileceğini göstermiştir. Bu bulgular, Arsenicum album 30cH'nin COVID-19'un önlenmesi ve tedavisindeki potansiyel faydalarını keşfetmek için daha fazla araştırmaya ihtiyaç olduğunu göstermektedir.
Milgrom Homeopati olası mıdır? başlığı ile ele aldığı derlemesinde, Homeopati’nin etkileri, mekanizmaları, dayandırıldığı kuramlar (suyun hafızası ve kuantum gibi) çerçevesinde homeopatiyi tartışmakla birlikte; bu hipotezlerin deneysel kanıtlarını beklerken, homeopatinin etkinliğinin daha fazla test edilmesi için klinik sonuçlar ve gözlemlerin RKÇ'lerden daha üstün olacağı belirtilmektedir.
Hahn, homeopati ve sonrasına ilişkin plasebo kontrollü klinik çalışmalardan elde edilen toplanmış verileri içeren meta-analizinde; en yüksek kalitede çalışmalardan daha az fayda elde etme eğilimi olduğu, ancak en yüksek Jadad skoruna sahip 10 denemede, homeopatinin istatistiksel olarak anlamlı bir etkiye sahip olduğunu belirtmiştir.
Kronik Yorgunluk Sendromunda Homeopatik tedavinin etkinliğinin değerlendirildiği randomize kontrollü üçlü kör çalışmada; 6 aylık Homeopati uygulaması sonrasında (47 Homeopati, 45 Plasebo) Çok boyutlu Kronik Yorgunluk Ölçeğinin toplam puanlarında ve fizik alt boyutunda Homeopati alanlarda anlamlı gelişme bulunmuştur (Weatherley-Jones ve ark.).
Fibromiyalji hastalarında Homeopati ve plasebo karşılaştırmasında (2-4 ay-53 hasta tamamlamış) ağrı, YK, genel sağlık ve depresyon eğilimlerinde anlamlı gelişmeler saptanmıştır (Bell ve ark.)
Bir çalışmada, 36785 Psikiyatri semptomu olan hastalar incelenmiştir. %1,3’ü sadece homeopati kullanmış; genç, kadın ve yüksek öğrenim görmüşler. Homeopati kullananların yarısı anksiyete bozukluğuna sahip Psikotik hastalık semptomları daha az görülmüştür (Grolleau ve ark).
Homeopatik tedavi arayan kişiler; genç, kadın, fiziksel ve emosyonel iyilik için, çoğunluğu Homeopati ile ilgili bilgileri yetersiz, fiziksel bileşenleri genel populasyona benzer, mental olarak skorları düşük bulunmuştur (Pomposelli ve ark).
Naudé ve ark.larının çalışmasında, kronik insomnia hastalarında randomize plasebo kontrollü, çift kör çalışmada 30 hasta DSM-IV TR Primer insomnia hastası randomize gruplara dahil edilmiştir. Uyku Bozukluğu İndeksi kullanılmıştır. Başlangıç görüşmesinden sonra iki haftada bir kontrol uyku andacı ve indeks doldurulmuştur. Uyku süresinde Homeopati grubunda artma gözlenmiş anlamlı fark bulunmamıştır. Çalışma tamamlandığında indeksin 11 sorusunda önemli ölçüde gelişme sağlandığı ve anlamlı farklar bulunmuştur. Plasebo grubunda başlangıçtaki gelişme sürmemiştir.
Sonuç olarak, homeopati, evrensel yasanın bilgisini içerir. Homeopati ilkeleri ve bilimsel araştırma metodolojisi arasında sorunlar bulunmaktadır. Randomize kontrollü çalışmalar planlanırken homeopatinin ilkeleri ve etki mekanizması mutlaka dikkate alınmalıdır. Homeopatinin plasebo olup olmadığı sorusundan çok Homepatinin etkisini, remedilerin dozlarının hangi düzeyde etkilediği,
Klasik Homeopati’yi bilen ve klasik homeopati uygulayan homeopat/homeopat hekimlerin araştırma projeleri yapmaları önerilir. Homeopati’nin insan aklının ve pozitif bilimlerin açıklama kapsamında açıklanmasının zor olduğu bir iyileştirme alanıdır.
Yapılan araştırma sonuçlarında konuya ilişkin farklı sonuçlar elde edilmiş olması ile birlikte Homeopati felsefe, metafizik ve kuantum fiziği kuralları ve bilgileriyle ele alınmalıdır.
Kaynaklar
Ağaoğlu A, İlhan NF, Arslantürk N. COVID-19 Pandemisinde Homeopati Uygulaması. Yılmaz N, editör. Yeni Koronavirüsün Tedavisinde ve Önlenmesinde Geleneksel ve Tamamlayıcı Tıp (COVID-19). 1. Baskı. Ankara: Türkiye Klinikleri; 2020. p.61-8.
Ağaoğlu A., Dünyada ve Avrupa’da Homeopatinin Durumu, J Biotechnol and Strategic Health Res. 2019;3(Özel Sayı):74-84 DOI: bshr.547751.
Bell IR , Lewis DA, Brooks AJ, Schwartz GE, Lewis SE, Walsh BT, BaldwinCM. Improved clinical status in fibromyalgia patients treated with individualized homeopathic remedies versus placebo. Rheumatology (Oxford). 2004 May;43(5):577-82.
Bopaiah J, Garimella K, Kavuluru R. Opinions on Homeopathy for COVID-19 on Twitter. Proc ACM Web Sci Conf. 2022 June ; 2022: 359–363. doi:10.1145/3501247.3531575.
Chabanov D, Tsintzas D and Vithoulkas G. Case of Infective Endocarditis Treated With Homeopathy Medicine D Chabanov1, D Tsintzas2 and G Vithoulkas. Clinical Medicine Insights: Case Reports Volume 16: 1–11.
Grolleau A, Bégaud B, Verdoux H. Characteristics associated with use of homeopathic drugs for psychiatric symptoms in the general population. European Psychiatry. Volume 28, Issue 2, February 2013, p.110-116.
Hawke K, King D, van Driel ML, McGuire TM. Homeopathic medicinal products for preventing and treating acute respiratory tract infections in children. Cochrane Database of Systematic Reviews. https://doi.org/10.1002/14651858.CD005974.pub6
Kassab S, Cummings M, Berkovitz S, van Haselen R, Fisher P. Homeopathic medicines for adverse effects of cancer treatments. Cochrane Database Syst Rev. 2009 Apr 15;(2):CD004845. doi: 10.1002/14651858.CD004845.pub2.
Kaya R. Homeopati El Kitabı. Medyaart Basın ve Halkla ilişkiler. İzmir, 2019.
Kızıl Ö. ve Atam S. Homeopati ve Veteriner Hekimlikte Homeopatik Tedavi Uygulamaları. F.Ü.Sağ.Bil.Vet.Derg. 2016; 30 (3): 243 - 246 http://www.fusabil.org
Kutlu A, Gülşen M. Homeopati Kullanan Kişilerin Yaşam Kaliteleri ve Homeopatiye İlişkin Görüşleri. Geleneksel ve Tamamlayıcı Tıp Dergisi 4 (1), 17-26, 2021.
Mathie RT, Frye J, Fisher P. Homeopathic Oscillococcinum® for preventing and treating influenza and influenza‐like illness. Cochrane Database Syst Rev. 2015 Jan; 2015(1): CD001957.
McCarney RW, Linde K, Lasserson TJ. Homeopathy for chronic asthma. Cochrane Database Syst Rev. 2004;2004(1):CD000353. doi: 10.1002/14651858.CD000353.pub2.
Milgrom LR. Is homeopathy possible? J R Soc Promot Health. 2006 Sep;126(5):211-8. doi: 10.1177/1466424006068237.
Morais GCF, Campos DMO, Silva MK, Oliveira CBS et al. Beyond pharmaceuticals: The untapped potential of homeopathy in the battle against COVID-19, in press, https://doi.org/10.1016/j.explore.2023.04.002.
Naudé DF, Couchman IMS, Maharaj A. Chronic primary insomnia: Efficacy of homeopathic simillimum. Homeopathy 2010; 99(01): 63-68. DOI: 10.1016/j.homp.2009.11.001
Nayak D, Nahar K, Bhalerao R, Kaur L, Parveen T, Bhalla R, et al. Effectiveness of arsenicum album 30c in prevention of COVID-19 in individuals residing in containment zones of delhia prospective, community-based, parallel cohort study. Homeopathy. 2022;111(04):261–270.
Özyurtlu N. Dişi Köpeklerde Yalancı Gebeliğin Sağaltımında Homeopati Uygulamasının Etkisi. Ankara Üniversitesi Sağlık Bilimleri Fakültesi Doktora Tezi, 2004, Ankara.
Peckham EJ, Cooper K, Roberts ER, Agrawal A, Brabyn S, Tew G.Homeopathy for treatment of irritable bowel syndrome.Cochrane Database of Systematic Reviews 2019, Issue 9. Art. No.: CD009710.DOI: 10.1002/14651858.CD009710.pub3.
Pomposelli R , Andreoni C, Costini G, Dedor B, Mariani I, Castellini M, Tomaioli GM, Tonini E. Opinions and self-reported health status of Italians seeking homeopathic treatment. Homeopathy, 2006 Apr;95(2):81-7. doi: 10.1016/j.homp.2005.12.001.
Smith CA. Homoeopathy for induction of labour. Cochrane Database Syst Rev. 2001;(4):CD003399. doi: 10.1002/14651858.CD003399.
Şan E. Çocuk Diş Hekimliğinde Homeopati ve Alternatif Tedavi Yaklaşımları. İ.Ü Diş Hekimliği Fakültesi Bitirme Tezi, 2021. İstanbul.
Wagenknecht A, Dörfler J, Freuding M, Josfeld L, and Huebner J. Homeopathy effects in patients during oncological treatment: a systematic review. J Cancer Res Clin Oncol. 2023; 149(5): 1785–1810.
Weatherley-Jones E, Nicholl JP, Thomas KJ, Parry GJ, McKendrick MW, Green ST, Stanley PJ, Lynch SPJ. A randomised, controlled, triple-blind trial of the efficacy of homeopathic treatment for chronic fatigue syndrome. J Psychosom Res. 2004 Feb;56(2):189-97. doi: 10.1016/S0022-3999(03)00377-5.
Commentaires